عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران روز پنجشنبه در جریان یک نشست دیپلماتیک گفت که ایران تحت “ارعاب” بر سر برنامه هسته ای خود مذاکره نخواهد کرد و لحنی قوی در گفتگو با رافائل گروسی، رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی سازمان ملل متحد داد. آژانس (IAEA). این گفتگو تنها چند هفته قبل از روی کار آمدن دونالد ترامپ، رئیس جمهور منتخب ایالات متحده در ژانویه انجام می شود، تغییری قریب الوقوع که ابهامات جدیدی را در مورد آینده توافقات هسته ای و ثبات ژئوپلیتیکی در خاورمیانه ایجاد می کند.
گروسی، با تاکید بر نیاز به گفت و گو، گفت که دستیابی به “نتایج” در مذاکرات هسته ای با ایران برای جلوگیری از تشدید تنش ها در منطقه ای که از قبل ناآرام است که با عملیات نظامی اسرائیل علیه حماس در غزه و حزب الله لبنان مشخص شده است، حیاتی است. گروسی با اشاره به سخنان اخیر مقامات اسرائیلی مبنی بر حمله نظامی احتمالی به تاسیسات هسته ای ایران، گفت: نباید به تاسیسات هسته ای ایران حمله شود.
رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی X، دیدار خود با عراقچی را برای آینده تعامل هسته‌ای ایران «ضروری» خواند. عراقچی در عین حال بر پایبندی ایران به مذاکرات تاکید کرد اما هشدار داد که فشار یا تاکتیک های ارعابی را که حاکمیت ایران را به خطر می اندازد، تحمل نخواهد کرد.
عراقچی، معمار کلیدی توافق هسته‌ای سال 2015 بین ایران و قدرت‌های بزرگ جهانی، پس از خروج آمریکا، تحت ریاست جمهوری ترامپ، در سال 2018، این توافق را با چالش‌های متعددی مواجه کرد. معاهده اولیه محدودیت‌هایی را بر سطح غنی‌سازی هسته‌ای ایران اعمال می‌کرد و غنی‌سازی اورانیوم را در 3.65 درصد، بسیار کمتر از آستانه مورد نیاز برای سلاح‌های هسته‌ای محدود می‌کرد. با این حال، پس از خروج آمریکا و اعمال تحریم‌های سخت، ایران به تدریج از این محدودیت‌ها عقب‌نشینی کرد و باعث نگرانی جامعه بین‌المللی شد، زیرا این کشور شروع به غنی‌سازی اورانیوم تا 60 درصد کرد.
اکنون با نزدیک شدن به انتخاب مجدد ترامپ، موضع هسته ای ایران تحت نظارت است. در واکنش به تحریم های آمریکا، ایران دسترسی بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی را محدود کرده و برخی اقدامات نظارتی را از تاسیسات هسته ای خود حذف کرده است. در حالی که گروسی مشتاق مذاکره برای یک ترتیب جدید است، موضع عراقچی بر موضع ایران تاکید می کند که ملت برای مذاکره باز است، اما فقط در شرایط برابر.
در بحبوحه درگیری‌های منطقه‌ای، اسرائیل کاتز، وزیر دفاع اسرائیل اخیراً موضع خود را سخت‌تر کرده و گفته است که تأسیسات هسته‌ای ایران بیش از هر زمان دیگری در برابر حملات پیشگیرانه آسیب‌پذیر هستند. کاتز این دوره را “فرصتی برای دستیابی به مهمترین هدفمان” توصیف کرد که به طور گسترده به عنوان درخواستی برای افزایش مداخله اسرائیل برای مهار پیشرفت های هسته ای ایران تعبیر شده است. گروسی با ابراز نگرانی، خواستار باقی ماندن دیپلماسی و چارچوب های بین المللی برای حل و فصل مسائل هسته ای شد و هشدار داد که هرگونه حمله به تاسیسات هسته ای ایران می تواند باعث بی ثباتی بیشتر منطقه شود.
با این حال، تحلیلگران بر این باورند که بازگشت ترامپ می‌تواند اسرائیل را به اتخاذ موضع تهاجمی‌تر تشویق کند، با توجه به موضع مطلوب تاریخی دولت او در قبال ابتکارات دفاعی اسرائیل. در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ، آمریکا کمپین «فشار حداکثری» را علیه ایران به راه انداخت، تحریم‌ها را دوباره اعمال کرد و از توافق‌های دیپلماتیک خارج شد که منتقدان می‌گویند برای ثبات منطقه ضروری است. پیامدهای این استراتژی، به ویژه در زمینه برنامه هسته ای ایران، همچنان یک موضوع بحث برانگیز در محافل امنیتی جهانی است.
عراقچی پس از گفتگوهای روز پنجشنبه با انتشار پیامی در ایکس، دیدار با گروسی را “مهم و ساده” خواند اما موضع غیرقابل مذاکره ایران در برابر “ارعاب” در هر گونه مذاکرات هسته ای آینده را تکرار کرد. او گفت که ایران همچنان آماده مذاکره بر اساس «منافع ملی» و «حقوق مسلم» است.
سفر رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنین شامل گفت‌وگو با محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران بود که مواضع تهران را در برابر اقدامات تنبیهی احتمالی آژانس تقویت کرد. اسلامی در یک کنفرانس خبری مشترک هشدار داد که ایران «اقدامات متقابل فوری» را علیه هرگونه تحریمی که توسط هیئت مدیره آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعمال شود، انجام خواهد داد. وی تاکید کرد: هرگونه قطعنامه مداخله جویانه در امور هسته ای جمهوری اسلامی ایران قطعا با اقدامات متقابل فوری مواجه خواهد شد.
سفر دیپلماتیک گروسی دومین سفر او به ایران در سال جاری بود، اما خطرات اکنون بیشتر از هر زمان دیگری است، زیرا او با یک وظیفه منحصر به فرد روبرو است: حفظ مأموریت آژانس بین المللی انرژی اتمی برای نظارت و اطمینان از عدم اشاعه در حالی که تنش های شدید حاکم بر روابط آمریکا و ایران را متعادل می کند. وی قصد دارد روز جمعه از تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم فورد و نطنز بازدید کند تا تصویر کاملی از ظرفیت‌های هسته‌ای کنونی و فرآیندهای غنی‌سازی ایران به دست آورد.
در دوره 2017-2021 ترامپ، تحریم‌ها مجدداً علیه ایران اعمال شد و اقتصاد این کشور را هدف قرار داد و در تلاش برای مذاکره مجدد درباره توافق هسته‌ای با شرایط سخت‌تر، فشار وارد کرد. ایران با خروج تدریجی تعهدات خود در چارچوب توافق هسته ای به تحریم ها پاسخ داده و خروج یکجانبه آمریکا از این توافق را نقض اعتماد عنوان کرده است. در سال‌های بعد، ایران سطح غنی‌سازی اورانیوم خود را افزایش داد و نگرانی‌های بین‌المللی را افزایش داد و درخواست‌ها برای راه‌حل دیپلماتیک جدید را افزایش داد.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش داده است که ایران در حال حاضر دارای ذخایر بزرگ اورانیوم غنی‌شده تا 60 درصد است و این موضوع نگرانی‌ها را در مورد پتانسیل تسلیحاتی، علی‌رغم اصرار ایران بر صلح‌آمیز بودن برنامه‌اش افزایش می‌دهد. گروسی خاطرنشان کرد که در حالی که ایران هنوز در مرحله تسلیحات نیست، سطوح فعلی آن بسیار نزدیک است و رویکرد دیپلماتیک را برای توقف تشدید بیشتر ضروری می کند.
دولت ایران تاکید کرد که این آمریکا بود و نه ایران، اولین کسی بود که از توافق 2015 خارج شد، موضعی که توسط سخنگوی دولت، فاطمه ماهاجرانی نیز تکرار شد و گفت: «آقای ایران. یک بار ترامپ راه فشار حداکثری را امتحان کرد و دید که این راه کارساز نیست. اظهارات ماهاجرانی در بحبوحه گمانه زنی های گسترده در مورد اقدامات احتمالی ایران در صورت شکست مذاکرات تحت فشار مجدد ایالات متحده مطرح شد.
در حالی که گروسی به تعهدات خود ادامه می‌دهد، قصد دارد با مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، که در ماه ژوئیه روی کار آمد، در یک پلتفرم با هدف بازسازی روابط جهانی ایران و بررسی راه‌های بازگرداندن توافق 2015، دیدار کند. دولت پزشکیان رویکردی معتدل نشان داده است، اما همه تلاش‌ها برای احیای این توافق تاکنون با موفقیت محدودی مواجه شده است که به دلیل تحریم‌های آمریکا و مقاومت منطقه‌ای پیچیده شده است.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با چالش‌های فزاینده‌ای در نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران مواجه شده است، زمانی که تهران برخی از ابزارهای نظارتی را که بخشی از فعالیت‌های نظارتی در تاسیسات هسته‌ای مختلف است، غیرفعال کرد. این آژانس مدت‌هاست که بر همکاری کامل با ایران تاکید کرده و از شفافیت برای رفع ترس‌های بین‌المللی حمایت می‌کند. سفر گروسی به فورد و نطنز با هدف آشنایی با فرآیندهای غنی‌سازی اورانیوم ایران، کمک به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای به دست آوردن درک روشن‌تری از وضعیت برنامه و پایبندی ایران به آن است.
جاه طلبی های هسته ای تهران به دهه 1950 برمی گردد، زمانی که ایالات متحده از اولین تلاش های ایران از طریق قراردادهای همکاری مدنی با محمدرضا پهلوی، پادشاه وقت ایران حمایت کرد. ایران در سال 1970 معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) را امضا کرد که بر اساس آن آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اطمینان از استفاده صلح‌آمیز بر مواد هسته‌ای نظارت دارد. با این حال، در سال‌های اخیر، تندروهای ایرانی خواستار ارزیابی مجدد این سیاست شده‌اند و از دولت می‌خواهند که حکم دینی دیرینه آیت‌الله علی خامنه‌ای علیه سلاح‌های هسته‌ای را در پاسخ به آنچه که آنها به‌عنوان تهدیدهای موجود در حال رشد تصور می‌کنند، به‌طور بالقوه بازبینی کند.