اختلافات ارضی در دریای چین جنوبی یکی از پیچیده ترین و بحث برانگیزترین درگیری های ژئوپلیتیکی در جهان امروز است. این پهنه آبی با مساحتی حدود 3.5 میلیون کیلومتر مربع با چندین کشور از جمله چین، ویتنام، فیلیپین، مالزی، برونئی و تایوان هم مرز است. اهمیت استراتژیک آن را نمی توان نادیده گرفت، زیرا این مسیر دریایی حیاتی برای تجارت جهانی است و از نظر منابع طبیعی از جمله نفت و گاز طبیعی غنی به حساب می آید.
مناقشات ارضی در دریای چین جنوبی قرن هاست که ادامه دارد. از نظر تاریخی، این آب ها توسط ماهیگیران جوامع ساحلی مختلف استفاده می شد و هیچ مفهومی از ادعاهای سرزمینی انحصاری وجود نداشت. با این حال، کشف منابع بالقوه زیر آب و اهمیت نظامی استراتژیک این آب ها در قرن بیستم منجر به ادعاهای رقابتی شد. پس از جنگ جهانی دوم، تغییرات ژئوپلیتیکی و ظهور دولت-ملت های مدرن این اختلافات را به منصه ظهور رساند. به ویژه، چین با تکیه بر نقشه ها و اسناد باستانی مانند به اصطلاح “خط نه خط” که بیشتر دریای چین جنوبی را پوشش می دهد، احقاق حقوق تاریخی دریا را آغاز کرده است.
- ادعاها و اقدامات چین
ادعاهای چین در مورد دریای چین جنوبی شاید گسترده ترین و بحث برانگیزترین آنها باشد. “خط نه خط تیره”، خط مرزی مورد استفاده چین، نزدیک به 90 درصد از دریای چین جنوبی را پوشش می دهد و صدها مایل به سمت جنوب و شرق جنوبی ترین استان هاینان امتداد دارد. چین این ادعاها را بر اساس استفاده تاریخی و با استناد به سوابق چینی باستانی که مدعی کنترل چین بر این آب‌ها و جزایر درون آنها است، استناد می‌کند. چین در سال‌های اخیر با اقدامات مختلفی مانند ساخت جزایر مصنوعی، استقرار تجهیزات نظامی و افزایش حضور خود در منطقه، ادعاهای خود را تقویت کرده است. این اقدامات باعث نگرانی سایر کشورهای مدعی و جامعه بین المللی شده است که از نظامی شدن و محدودیت دسترسی به آب های مهم بین المللی می ترسند. - ادعاهای متقابل و پاسخ ویتنام
ویتنام یکی از سرسخت ترین مخالفان ادعاهای چین در دریای چین جنوبی است. ادعاهای ویتنام مبتنی بر کنترل تاریخی و استفاده از جزایر پاراسل و اسپراتلی است که توسط اسناد تاریخی مختلف و قوانین بین المللی، به ویژه کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق دریا (UNCLOS) پشتیبانی می شود. در پاسخ به قاطعیت چین، ویتنام اقداماتی را برای تقویت موقعیت خود انجام داده است، از جمله تقویت توانایی های دریایی خود، مشارکت در تلاش های دیپلماتیک برای جلب حمایت بین المللی، و انجام فعالیت های احیای خود در جزایر مورد مناقشه. تنش بین چین و ویتنام گاهی به درگیری هایی مانند نبرد دریایی جانسون ریف در سال 1988 منجر شده است. - موقعیت فیلیپین و پیروزی قانونی
فیلیپین، یکی دیگر از بازیگران کلیدی در مناقشه دریای چین جنوبی، مدعی بخشی از جزایر اسپراتلی و اسکاربرو شول است. مانند ویتنام، فیلیپین ادعاهای خود را بر اساس UNCLOS و استفاده تاریخی استوار می کند. در سال 2013، فیلیپین گامی جسورانه برای تشکیل پرونده علیه چین در دادگاه دائمی داوری (PCA) در لاهه برداشت و قانونی بودن خط 9 خط چین را به چالش کشید. در سال 2016، PCA به نفع فیلیپین رای داد و گفت که ادعاهای چین طبق قوانین بین المللی مبنای قانونی ندارد. علیرغم این حکم، چین این تصمیم را رد کرد و به ادعاهای خود و تقویت حضور نظامی خود در منطقه ادامه داد و وضعیت دشواری را برای فیلیپین ایجاد کرد. - ادعاهای مالزی، برونئی و تایوان
علاوه بر چین، ویتنام و فیلیپین، کشورهای دیگری نیز بر دریای چین جنوبی ادعایی دارند. مالزی و برونئی بر اساس مناطق انحصاری اقتصادی (EEZ) که توسط UNCLOS تعریف شده است، ادعای بخشی از جزایر جنوبی اسپراتلی را دارند. اگرچه تایوان توسط سازمان ملل متحد به عنوان یک کشور مستقل به رسمیت شناخته نشده است، اما ادعا می کند سرزمینی تقریباً مشابه با «خط نه خط چین» است. این ادعاهای همپوشانی به پیچیدگی مناقشه می‌افزاید و مذاکرات و راه‌حل‌های چندجانبه را دشوارتر می‌کند.
انجمن کشورهای جنوب شرقی آسیا (آسه آن) تلاش کرده است در میانجیگری و حل و فصل اختلافات در دریای چین جنوبی نقش ایفا کند. کشورهای عضو آسه آن بر رویکرد چندجانبه، ترویج صلح، ثبات و حاکمیت قانون در منطقه اصرار دارند. با این حال، آسه آن به دلیل منافع و روابط متفاوت کشورهای عضوش با چین با چالش‌های مهمی مواجه است. در حالی که برخی از اعضا، مانند ویتنام و فیلیپین، موضع تندی علیه ادعاهای چین اتخاذ کرده‌اند، برخی دیگر از جمله کامبوج و لائوس، بیشتر طرفدار چین هستند و موضع یکپارچه آسه‌آن را پیچیده‌تر می‌کنند.
ایالات متحده و مشارکت بین المللی
ایالات متحده با توجه به اهمیت آن برای تجارت و امنیت جهانی، منافعی در حفظ آزادی دریانوردی در دریای چین جنوبی دارد. ایالات متحده عملیات آزادی ناوبری (FONOPs) را در منطقه انجام داده است و ادعاهای گسترده چین را به چالش می کشد و حمایت خود را از قوانین بین المللی نشان می دهد. علاوه بر این، ایالات متحده روابط نظامی و دیپلماتیک خود را با کشورهای آسیای جنوب شرقی مانند ویتنام و فیلیپین تقویت کرده است که نشان دهنده تمایل این کشور برای مقابله با نفوذ چین است. با این حال، این دخالت بیشتر تنش ها و خطر رویارویی را افزایش داد.
دریای چین جنوبی یک کریدور دریایی مهم است که تقریباً یک سوم کشتی های جهان از طریق آب های آن عبور می کنند. کنترل بر این منطقه نه تنها مزایای نظامی استراتژیک، بلکه مزایای اقتصادی قابل توجهی را نیز به همراه دارد. اعتقاد بر این است که دریای چین جنوبی دارای ذخایر عظیم نفت و گاز طبیعی است که می تواند امنیت انرژی کشورهای مدعی را تا حد زیادی افزایش دهد. با این حال، مناقشات مداوم فضای نامطمئنی ایجاد می کند که مانع از اکتشاف و بهره برداری از این منابع می شود و بر رشد اقتصادی و ثبات در منطقه تأثیر می گذارد.
علاوه بر پیامدهای ژئوپلیتیکی و اقتصادی، اختلافات در دریای چین جنوبی پیامدهای زیست محیطی قابل توجهی دارد. ساخت جزایر مصنوعی توسط چین و احیای گسترده زمین، آسیب های زیادی به صخره های مرجانی و اکوسیستم های دریایی وارد کرده است. افزایش حضور نظامی و احتمال درگیری نیز خطر نشت نفت و سایر بلایای زیست محیطی را ایجاد می کند. تخریب محیط زیست دریایی نه تنها بر تنوع زیستی تأثیر می گذارد، بلکه معیشت میلیون ها نفر را که به ماهیگیری و گردشگری وابسته هستند، تهدید می کند.
کانال های حقوقی و دیپلماتیک به عنوان راه حل های ممکن برای اختلافات در دریای چین جنوبی مورد بررسی قرار گرفته اند. حکم PCA 2016 یک تحول حقوقی قابل توجه بود، اگرچه تأثیر آن به دلیل به رسمیت نشناختن چین محدود بود. تلاش‌ها برای توافق بر سر یک کد رفتار (CoC) بین آسه‌آن و چین، دهه‌هاست که برای ایجاد هنجارها و قوانینی برای پیشگیری از مناقشه و حل و فصل اختلافات در حال انجام است. با این حال، پیشرفت کند است و اثربخشی CoC بدون مکانیسم‌های اجرایی قوی و تمایل طرف‌ها برای پایبندی به شرایط آن نامشخص باقی می‌ماند.
دریای چین جنوبی به دلیل ادعاهای متداخل منطقه، حضور نظامی و اهمیت استراتژیک اغلب به عنوان یک نقطه بالقوه درگیری توصیف می شود. اگرچه جنگ تمام عیار بعید به نظر می رسد، با توجه به پیامدهای ویرانگر آن، خطر درگیری های تصادفی یا عمدی همچنان بالاست. محاسبات اشتباه یا سوء تفاهم ها در این منطقه مورد مناقشه می تواند به سرعت به درگیری های گسترده تر تبدیل شود که قدرت های بزرگ را درگیر کند و کل منطقه آسیا و اقیانوسیه را بی ثبات کند.
حقوق بین الملل، به ویژه UNCLOS، نقش مهمی در اختلافات در دریای چین جنوبی ایفا می کند. UNCLOS چارچوبی را برای تعیین مرزهای دریایی، EEZ و حقوق کشورهای ساحلی فراهم می کند. با این حال، چالش در اجرای قوانین بین‌المللی نهفته است، همانطور که چین با حکم PCA رد کرد. تقویت سازوکارهای حقوقی بین المللی و اطمینان از انطباق برای حل و فصل مسالمت آمیز ضروری است. مشارکت بیشتر ذینفعان، از جمله سازمان های بین المللی و سایر کشورهای غیر شاکی، در حاکمیت قانون می تواند به مدیریت و حل و فصل احتمالی این اختلافات کمک کند.
دستیابی به حل مسالمت آمیز اختلافات در دریای چین جنوبی مستلزم سازش، درک متقابل و احترام به قوانین بین المللی است. مذاکرات چندجانبه شامل همه کشورهای متقاضی با حمایت بین المللی می تواند راه را برای یک راه حل پایدار هموار کند. اقدامات اعتمادساز، مانند توسعه منابع مشترک و ابتکارات زیست محیطی، می تواند به کاهش تنش ها و ارتقای همکاری کمک کند. دخالت طرف‌های بی‌طرف، مانند سازمان‌های بین‌المللی و رهبران محترم جهان، می‌تواند بی‌طرفی لازم را برای میانجیگری راه‌حل فراهم کند.
اختلافات ارضی در دریای چین جنوبی دارای جنبه های پیچیده تاریخی، حقوقی، اقتصادی و استراتژیک است. ادعاهای همپوشانی چین، ویتنام، فیلیپین و سایر کشورهای آسیای جنوب شرقی و همچنین دخالت قدرت های بزرگی مانند ایالات متحده، این منطقه را به یکی از مناقشه برانگیزترین و بالقوه ناآرام ترین مناطق جهان تبدیل کرده است. در حالی که احکام حقوقی و تلاش‌های دیپلماتیک راه‌هایی را برای حل این وضعیت فراهم می‌کنند، راه صلح همچنان مملو از چالش‌ها است. یک راه حل پایدار مستلزم پایبندی به قوانین بین المللی، گفتگوی واقعی و تعهد به صلح و ثبات از سوی همه طرف های درگیر است. آینده دریای چین جنوبی به تمایل ذینفعان آن برای یافتن زمینه های مشترک و اولویت دادن به رفاه جمعی منطقه بر جاه طلبی های ملی گرایانه بستگی دارد.