فیلیپین درگیر یک مبارزه طولانی و پرتنش علیه تهاجمات مکرر گارد ساحلی چین به منطقه اقتصادی انحصاری خود (EEZ) است. این تهاجمات که عمدتاً در حوالی توماس شول دوم متمرکز شده‌اند، تنش‌ها را در دریای چین جنوبی (SCS)، منطقه‌ای مملو از ادعاهای ارضی و رقابت‌های استراتژیک افزایش داده است. علیرغم تلاش‌های دیپلماتیک پراکنده برای خنثی کردن اوضاع، از جمله در نشست‌های اخیر آسه‌آن، اوضاع همچنان بی‌ثبات است و موضع تهاجمی چین همچنان ادامه دارد. این درگیری ادامه دار چشم انداز پیچیده ژئوپلیتیکی منطقه، محدودیت های واکنش جمعی ASEAN، و تنظیم مجدد استراتژیک فیلیپین در حال حاضر را برجسته می کند.
دریای چین جنوبی یک کریدور دریایی حیاتی، غنی از منابع و مسیری حیاتی برای تجارت جهانی است. با این حال، این نقطه عطف برای اختلافات ارضی است، به ویژه بین چین و چندین کشور آسیای جنوب شرقی، از جمله فیلیپین، ویتنام، مالزی و برونئی. ادعاهای گسترده چین که با خط موسوم به “نه نقطه” مشخص شده است، تقریباً کل SCS را در بر می گیرد و با EEZ این کشورها همپوشانی دارد.
فیلیپین، طبق قوانین بین‌المللی که در کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق دریاها (UNCLOS) تعریف شده است، دارای حقوق حاکمیتی بر منابع در EEZ 200 مایلی دریایی خود است. علیرغم حکم دادگاه دائمی داوری لاهه در سال 2016 که ادعاهای چین را در امتداد خط 9 خط بی اعتبار کرد، چین از به رسمیت شناختن این حکم خودداری کرده و به اقدامات قاطعانه خود در منطقه ادامه می دهد.
این اقدامات شامل آزار و اذیت کشتی‌های ماهیگیری فیلیپین، مسدود کردن ماموریت‌های تدارکاتی به کشتی دوم توماس شول و استقرار کشتی‌های پلیس دریایی چین در مناطق مورد مناقشه بود. به ویژه، دومین توماس شول به نماد مقاومت فیلیپین تبدیل شده است، جایی که گروه کوچکی از تفنگداران دریایی فیلیپین در BRP Sierra Madre مستقر هستند، یک کشتی عمداً زمینگیر شده که به عنوان پاسگاهی برای دفاع از ادعاهای فیلیپین عمل می کند.
پاسخ آرام آسه آن و تغییر استراتژی فیلیپین
در جریان نشست اخیر وزیران امور خارجه آسه آن که با جلسات موازی مانند مجمع منطقه ای آسه آن (ARF)، اجلاس سران آسیای شرقی (EAS) و نشست چین و آسه آن همراه بود، شدت محدودیت های چین به میزان قابل توجهی کاهش یافت. در کشتی های فیلیپینی این مهلت موقت توسط بسیاری به عنوان یک ژست دیپلماتیک از سوی چین تعبیر شد که شاید با هدف کاهش تنش ها در طول اجلاس سران بلندپایه انجام شود. با این حال، این تنش زدایی کوتاه مدت بود و تهاجم چین تقریباً بلافاصله پس از پایان جلسات از سر گرفته شد.
ناهماهنگی در رفتار چین بر چالش های پیش روی آسه آن در حل و فصل مناقشه دریای چین جنوبی تاکید می کند. به عنوان یک بلوک منطقه ای، آسه آن از لحاظ تاریخی تمایلی به رویارویی مستقیم با چین نداشته است، تا حدی به دلیل درجات مختلف نفوذ اقتصادی و سیاسی چین بر تک تک کشورهای عضو. این اغلب منجر به پاسخی خاموش یا تکه تکه از سوی آسه آن شد که باعث ناامیدی فیلیپین و سایر کشورهای مدعی شد.
فیلیپین که به طور فزاینده ای منزوی شده بود، مجبور شد به دنبال راهبردهای جایگزین برای مقابله با قاطعیت چین باشد. یکی از این استراتژی ها شامل همکاری نزدیک تر با کشورهای “چهار” – استرالیا، هند، ژاپن و ایالات متحده است. اگرچه فیلیپین به دنبال عضویت رسمی در گروه چهارجانبه نیست، اما به دنبال تقویت روابط دوجانبه با این کشورها برای تقویت قابلیت های امنیتی و بازدارندگی خود در برابر تهاجم چین است.
ایده کد رفتار (COC) در دریای چین جنوبی برای بیش از دو دهه در حال توسعه بوده است، که با اعلامیه رفتار طرفین در دریای چین جنوبی (DOC) در سال 2002 شروع شد. در نظر گرفته شده به عنوان پیشرو برای یک COC الزام آورتر که قوانین رفتار و حل تعارض را در SCS ایجاد کند. با این حال، COC همچنان گریزان است، و گرفتار مذاکرات طولانی و اختلاف نظر در مورد موضوعات کلیدی مانند محدوده جغرافیایی، قابلیت اجرا و فعالیت هایی است که آن را تنظیم خواهد کرد.
یکی از اصلی‌ترین نقاط اختلاف در مذاکرات، عدم تمایل چین به گنجاندن UNCLOS به عنوان مبنایی برای COC است. اعتراض چین مبتنی بر تمایل این کشور به حفظ ادعاهای گسترده خود در SCS است که هیچ مبنایی بر اساس UNCLOS ندارد. COC که به UNCLOS استناد می کند، به طور غیرمستقیم موقعیت چین را تضعیف می کند و رأی داوری 2016 را به نفع فیلیپین تأیید می کند.
علاوه بر این، چین SCS را به‌عنوان دریای داخلی خود می‌بیند، جایی که می‌تواند قوانین را دیکته کند و قدرت‌های خارجی، به‌ویژه ایالات متحده و متحدانش را از فعالیت آزاد محروم کند. این کاملاً در تضاد با منافع سایر کشورهای آسه آن و اعضای چهارگانه است که از آزادی دریانوردی و پرواز در آب های بین المللی حمایت می کنند.
به نظر می رسد رویکرد چین به مذاکرات COC یکی از تاخیرهای استراتژیک باشد، که ASEAN را به اندازه کافی درگیر می کند تا از رویارویی مستقیم جلوگیری کند، اما به اندازه کافی برای رسیدن به یک توافق معنادار که می تواند اقدامات آن را محدود کند، کافی نیست. این تاکتیک به چین اجازه می دهد تا دستاوردهای خود را در میدان تثبیت کند و در عین حال تصویری از تعامل دیپلماتیک ایجاد کند.
ناکامی آسه آن در ارائه یک جبهه متحد علیه قاطعیت چین در دریای چین جنوبی تا حدی به دلیل اولویت ها و منافع کشورهای عضو آن متفاوت است. کشورهایی مانند میانمار، کامبوج و لائوس که سهم کمی در SCS دارند، علاقه چندانی به چالش با چین نشان نداده‌اند. به عنوان مثال، میانمار در سال‌های اخیر به عنوان هماهنگ‌کننده چین آسه‌آن، نقشی که شامل تسهیل گفت‌وگو بین آسه‌آن و چین است، ایفای نقش کرده است. لائوس، رئیس کنونی آسه آن نیز تمایلی به رویارویی با چین نشان داده است که نشان دهنده روابط نزدیک اقتصادی این کشور با پکن است.
در مقابل، کشورهایی که مستقیماً تحت تأثیر اقدامات چین قرار گرفته اند، مانند ویتنام، فیلیپین و اندونزی، با صدای بلندتر صحبت می کنند، اما در مورد فشار بیش از حد محتاط هستند. ویتنام که رویارویی های خاص خود را با چین در SCS داشته است، اخیراً موضعی محدودتر اتخاذ کرده است که احتمالاً تحت تأثیر وابستگی متقابل اقتصادی فزاینده بین آسه آن و چین قرار گرفته است. از سال 2020، چین به بزرگترین شریک تجاری آسه آن تبدیل شده است و هر گونه تلاش برای ایجاد تعادل در نفوذ چین را پیچیده می کند.
تجربه فیلیپین در برخورد با چین نیز هشیارکننده بوده است. در موارد قبلی که مانیل موضع سختی اتخاذ کرده بود، با اقدامات تلافی جویانه اقتصادی از سوی چین از جمله محدودیت در صادرات موز و کاهش گردشگران چینی مواجه شده بود. این تجربه سایر کشورهای آسه آن را در مورد تحریک پکن محتاط کرده است و ترجیح می دهند به دنبال دیپلماسی آرام باشند یا به طور کلی از این موضوع اجتناب کنند.
با توجه به محدودیت‌های واکنش جمعی ASEAN، فیلیپین و سایر کشورهای مرتبط به طور فزاینده‌ای برای حمایت به قدرت‌های خارجی روی می‌آورند. ایالات متحده، به ویژه، تعهد خود را به دفاع از فیلیپین تحت معاهده دفاع متقابل در حین انجام عملیات آزادی ناوبری (FONOP) در SCS برای به چالش کشیدن ادعاهای دریایی بیش از حد چین، تایید کرده است.
ژاپن، استرالیا و هند نیز روابط امنیتی خود را با فیلیپین از طریق تمرین های مشترک، ابتکارات ظرفیت سازی و موافقت نامه های همکاری دفاعی تعمیق بخشیده اند. این مشارکت ها، اگرچه بخشی از یک اتحاد رسمی چهارگانه نیستند، اما اهرم و بازدارندگی بیشتری در برابر تهاجم چین به مانیل می دهند.
از آنجایی که فیلیپین همچنان با تهاجمات چینی دست و پنجه نرم می کند، مسئله گسترده تر روابط آسه آن و چین و آینده دریای چین جنوبی نامشخص است. با توجه به اختلافات عمیق بین چین و آسه آن بر سر موضوعات کلیدی، مذاکرات جاری COC بعید به نظر می رسد که در کوتاه مدت به پیشرفتی دست یابد. علاوه بر این، اقدامات چین در زمین – ساخت جزایر مصنوعی، نظامی‌سازی تأسیسات، و استقرار گارد ساحلی و شبه‌نظامیان دریایی – نشان می‌دهد که این کشور بیشتر به تحکیم کنترل خود بر SCS علاقه‌مند است تا رسیدن به مصالحه.
برای آسه آن، چالش تنها توافق بر سر یک COC نیست که بتواند تنش ها را در SCS به طور موثر مدیریت کند، بلکه همچنین حفظ جایگاه مرکزی در معماری امنیتی منطقه است. این امر مستلزم هماهنگی بیشتر میان اعضای آسه آن، به ویژه آنهایی که سهام مستقیم در SCS دارند، برای توسعه یک استراتژی منسجم که تعامل با چین و نیاز به حمایت از قوانین بین‌المللی و آزادی دریانوردی را متعادل می‌کند، نیاز دارد.
در ماه‌های اخیر، نشانه‌هایی مبنی بر اینکه آسه‌آن امنیت دریایی را جدی‌تر می‌گیرد، دیده شده است. در سپتامبر 2023، رهبران آسه آن بر اهمیت تقویت اعتماد و اطمینان متقابل و اعمال خویشتنداری در انجام فعالیت‌ها در SCS تأکید کردند. آنها همچنین خواستار تقویت همکاری های دریایی و بررسی ابتکارات جدید برای حفظ ثبات در منطقه شدند. این اظهارات نشان می‌دهد که نیاز به رسیدگی فعالانه‌تر به مسائل دریایی در داخل آسه‌آن به رسمیت شناخته می‌شود.
با این حال، اختلافات داخلی در داخل آسه آن، به ویژه در میان کشورهایی که روابط اقتصادی خود را با چین در اولویت قرار می دهند، همچنان مانع مهمی بر سر راه یک رویکرد واحد است. برخی از اعضای آسه‌آن ممکن است همچنان ترجیح دهند درباره مواضع خود بر اساس ترجیحات چین به جای موضع جمعی آسه‌آن مذاکره کنند. این پویایی توانایی ASEAN را برای به چالش کشیدن موثر اقدامات چین در SCS محدود می کند و موقعیت آن را در مذاکرات COC تضعیف می کند.
مبارزه فیلیپین در برابر تهاجمات چینی به منطقه EEZ خود نمادی از چالش های گسترده تری است که آسیای جنوب شرقی در مسیر مناقشه دریای چین جنوبی با آن مواجه است. در حالی که آسه آن پیشرفت هایی در تعامل دیپلماتیک با چین داشته است، فقدان مداوم COC الزام آور و قاطعیت مداوم چین، محدودیت های این تلاش ها را برجسته می کند. فیلیپین که به طور فزاینده ای در ASEAN منزوی شده است، به دنبال راه های جدید حمایت از طریق روابط نزدیک تر با G4 و سایر قدرت های خارجی است. با این حال، این تلاش بدون خطر نیست، زیرا مانیل باید نیاز خود به امنیت را با پیامدهای اقتصادی احتمالی تضاد چین متعادل کند.
در حالی که آسه آن به حرکت آهسته خود به سمت COC ادامه می دهد، منطقه همچنان در وضعیت نوسانی قرار دارد و دریای چین جنوبی به عنوان میدان جنگ کلیدی برای نفوذ و کنترل عمل می کند. نتیجه این مبارزه پیامدهای گسترده‌ای نه تنها برای فیلیپین، بلکه برای امنیت و ثبات گسترده‌تر آسیای جنوب شرقی خواهد داشت. در همین حال، فیلیپین باید مسیر دشوار و نامشخصی را طی کند، زیرا به دنبال حفظ منافع خود در مواجهه با چالش‌های جدی هم از سوی آسه‌آن و هم از سوی چین فزاینده‌ای است.