با توجه به تشدید تنش ها بین مسکو و کشورهای غربی، اخیرا توجه روسیه به جزایر متعلق به کشورهای غربی، به ویژه جزایری که اهمیت حقوقی، جمعیتی و استراتژیک پیچیده ای دارند، معطوف شده است. از آنجایی که روابط روسیه و غرب پس از حمله ولادیمیر پوتین به اوکراین وخیم تر شده است، مسکو توجه خود را به مناطقی مانند مجمع الجزایر سوالبارد در نروژ، جزیره گوتلند در سوئد و اکنون جزایر آلاند در فنلاند معطوف کرده است.
در حالی که سوالبارد و گوتلند به دلیل اهمیت نظامی خود، به ویژه در زمینه ابتکارات دفاعی رو به رشد شمال اروپا، توجه را به خود جلب کرده اند، جزایر آلند معمای ژئوپلیتیک منحصر به فردی را نشان می دهند. در حالی که مسکو آسیب پذیری بالقوه ساختارهای دفاعی غربی را ارزیابی می کند، مقامات و مفسران روسی به طور فزاینده ای پیشنهاد می کنند که جزایر آلند می تواند فرصتی استراتژیک برای روسیه برای بهره برداری از تقسیمات درک شده در ناتو و کشورهای شمال اروپا فراهم کند.
جزایر آلند
جزایر آلند یک منطقه خودمختار و غیرنظامی فنلاند است که در ورودی خلیج بوتنیا و خلیج فنلاند قرار دارد. این مجمع الجزایر متشکل از تقریباً 6000 جزیره کوچک در تقاطع راهبردی مسیرهای تجاری بین المللی، کابل های زیردریایی و خطوط لوله قرار دارد. علیرغم جمعیت کم آن – تنها یک درصد از جزایر توسط تقریباً 30000 ساکن سوئدی زبان سکونت دارند – آلاند نقش مهمی در پویایی امنیت منطقه ای ایفا می کند.
از سال 1921، وضعیت غیرنظامی آلاند تحت قوانین بین المللی حفظ شده است، تصمیمی که در ابتدا توسط جامعه ملل پس از جنگ جهانی اول تحمیل شد. این امر به جزایر استقلال قابل توجهی می دهد و دولت محلی اکثر قوانین و معافیت از خدمت سربازی فنلاند را برای ساکنان آلاند وضع می کند. سوئدی تنها زبان رسمی است که نشان دهنده روابط فرهنگی مردم با سوئد است. علاوه بر این، چندین کشور، از جمله روسیه، کنسولگری در پایتخت مجمع الجزایر، ماریهمن، نگهداری می کنند، وضعیتی که به طور فزاینده ای سوالاتی را در مورد نقش حضور دیپلماتیک خارجی در جزایر در تغییر محیط امنیتی ایجاد کرده است.
ثبات این ترتیب به طور فزاینده ای مورد تردید است، به ویژه با توجه به تصمیم فنلاند برای پیوستن به ناتو در آوریل 2023. از آنجایی که فنلاند عمیق تر در ساختارهای دفاعی ناتو ادغام می شود، وضعیت غیرنظامی جزایر آلاند به محل مناقشه داخلی فنلاند تبدیل شده است. سیاست و همچنین در بحث های مربوط به امنیت منطقه ای. برخی از سیاستمداران فنلاندی و تحلیلگران امنیتی از بازنگری در وضعیت حقوقی جزایر حمایت می کنند و با نظامی سازی مجدد گوتلند، یکی دیگر از جزیره های مهم استراتژیک در دریای بالتیک توسط سوئد، مشابهت می کنند.
عضویت در ناتو و خواستار تغییر
پیوستن فنلاند به ناتو در سال 2023 منجر به کنترل جدیدی بر وضعیت جزایر آلاند شد. مدت کوتاهی پس از پیوستن رسمی هلسینکی به ناتو، طوماری با جمع آوری 50000 امضا در فنلاند از دولت خواست که کنسولگری روسیه در ماریهام را ببندد. نویسندگان این طومار هم به بسته شدن کنسولگری فنلاند در روسیه توسط روسیه و هم به اقدامات غیرقانونی ادعایی کنسولگری روسیه اشاره کردند که به نظر آنها خطری برای حاکمیت و امنیت فنلاند است.
در حالی که پارلمان فنلاند از اقدام به این طومار خودداری کرده است و الکساندر استاب، رئیس جمهور تازه منتخب فنلاند بر عدم تمایل هلسینکی برای تغییر یکجانبه وضعیت جزایر آلاند تأکید کرده است، بحث در مورد غیرنظامی کردن منطقه همچنان ادامه دارد. تندروها در تشکیلات دفاعی فنلاند استدلال می کنند که فنلاند باید در رویکرد خود تجدید نظر کند، به ویژه با توجه به تغییر وضعیت امنیتی در دریای بالتیک. مقایسه‌هایی با نظامی‌سازی مجدد سریع گوتلند توسط سوئد انجام شده است که پس از جنگ سرد غیرنظامی شد اما در پاسخ به قاطعیت فزاینده روسیه در منطقه، دوباره در زیرساخت‌های دفاعی سوئد ادغام شد.
رسانه ها و شخصیت های سیاسی روسیه به این بحث واکنش تندی نشان دادند. مفسران روسی پیشنهاد کرده اند که هرگونه اقدام فنلاند برای تغییر وضعیت جزایر آلاند تهدیدی مستقیم برای منافع امنیتی روسیه در دریای بالتیک خواهد بود. نگرانی اصلی مسکو بر حفظ وضعیت غیرنظامی جزایر است، که از نظر او به عنوان منطقه حائل مانع از دستیابی ناتو در منطقه بالتیک می شود.
منافع استراتژیک روسیه در دریای بالتیک
برای روسیه، جزایر آلاند چیزی بیش از یک مناقشه دیپلماتیک یا ارضی را نشان می‌دهند – این جزایر یک عنصر کلیدی در محاسبات راهبردی گسترده‌تر مسکو در دریای بالتیک هستند. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، حضور سرزمینی روسیه در بالتیک به میزان قابل توجهی کاهش یافت و به منطقه کالینینگراد و منطقه اطراف سنت پترزبورگ محدود شد. در نتیجه، روسیه به طور فزاینده‌ای نسبت به هرگونه تهدیدی که برای دسترسی این کشور به دریای بالتیک در نظر گرفته می‌شود، حساس می‌شود، به ویژه که ناتو موقعیت خود را در منطقه تقویت می‌کند.
چندین مفسر بانفوذ روسی بر اهمیت بی طرفی و غیرنظامی کردن جزایر آلاند برای توانایی مسکو برای دفاع از منافع ملی خود تأکید کرده اند. الکساندر دمیتریفسکی از باشگاه ایزبور، یک اندیشکده محافظه کار روسی، و وسوولاد شیموف از انجمن روسیه برای مطالعات بالتیک هشدارهای جدی دادند مبنی بر اینکه هرگونه تغییر در وضعیت حقوقی آلاندرها می تواند واکنش تند مسکو را به دنبال داشته باشد. اظهارات آنها منعکس کننده نگرانی های گسترده تر در محافل سیاسی روسیه است که هرگونه تجاوز بیشتر ناتو به مرزهای روسیه، حتی از طریق سرزمین های غیرنظامی مانند جزایر آلاند، می تواند به رویارویی مستقیم تبدیل شود.
مسکو معتقد است که حفظ وضعیت غیرنظامی جزایر آلند برای حفظ ثبات منطقه و جلوگیری از تبدیل دریای بالتیک به منطقه ای حتی نظامی شده بسیار مهم است. هرگونه تغییر در وضعیت موجود، مانند تلاش فنلاند برای نظامی‌سازی مجدد مجمع‌الجزایر یا بیرون راندن روسیه از Mariehamn، می‌تواند باعث ایجاد یک بحران امنیتی شود که مسکو مایل است از آن اجتناب کند. با این حال، مسکو همچنین تمایل خود را برای اقدام پیشگیرانه نشان داده است، در صورتی که معتقد است منافع امنیتی اش در معرض تهدید قرار گرفته است، این نگرانی را افزایش می دهد که روسیه ممکن است گام های تهاجمی برای حفظ نفوذ در منطقه بردارد.
تشدید تهدیدها و موضع نظامی
تحولات اخیر این نگرانی را تشدید کرده است که روسیه ممکن است گام های ملموس تری برای دفاع از منافع خود در جزایر آلاند بردارد. در سپتامبر 2023، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه از آغاز رزمایش دریایی بزرگ «Ocean-2024» در دریای بالتیک و اقیانوس اطلس شمالی خبر داد. به گفته کرملین، این بزرگترین رزمایش دریایی روسیه در بیش از 30 سال گذشته بوده است و ناظران غربی نگرانند که این رزمایش بتواند نشانه آمادگی برای عملیات نظامی آینده باشد.
نیکلای پاتروشف، یکی از مشاوران امنیتی ارشد پوتین، در طی گزارشی از رزمایش، اشاره کرد که نیروی دریایی روسیه قادر به انجام “وظایف عملیاتی غیر استاندارد” است، بیانیه ای مبهم اما شوم که بسیاری از تحلیلگران آن را به عنوان هشدار احتمالی در مورد اقدام نظامی علیه این کشور تفسیر کردند. کشورهای منطقه به نظر می رسد اظهارات پاتروشف علیه فنلاند و متحدان غربی آن بوده است که نشان می دهد مسکو هیچ اقدامی برای تغییر وضعیت جزایر آلاند را تحمل نخواهد کرد.
با توجه به افزایش اخیر دفاع نظامی توسط نروژ و سوئد در سوالبارد و گوتلند، هرگونه اقدام آشکار روسیه در این مناطق احتمالاً پاسخ فوری ناتو را بر اساس ماده 5 پیمان اتحاد خواهد داشت. با این حال، جزایر آلند همچنان یک منطقه مبهم باقی مانده است، زیرا وضعیت غیرنظامی آنها توانایی ناتو برای دفاع از مجمع الجزایر بدون ایجاد تنش های بیشتر را پیچیده می کند. استراتژیست های روسی ممکن است جزایر آلاند را آخرین نقطه ضعف در منطقه نوردیک بدانند – نقطه ورود بالقوه ای برای اعمال نفوذ یا تضعیف وحدت غرب.
آیا آلند نقطه اشتعال بعدی خواهد بود؟
آینده جزایر آلند همچنان نامشخص است زیرا فنلاند تعادل دشواری بین حفظ سیاست سنتی بی طرفی خود در مجمع الجزایر و پاسخ به نگرانی های فزاینده در مورد نفوذ روسیه برقرار می کند. در حالی که هلسینکی تاکنون در برابر درخواست‌ها برای تغییر وضعیت غیرنظامی جزایر آلاند مقاومت کرده است، فشار از داخل فنلاند و همچنین تهدیدهای خارجی از سوی مسکو، اجتناب از این موضوع را برای رهبران فنلاند دشوارتر می‌کند.
در حالی که روسیه به موضع تهاجمی خود در دریای بالتیک و اقیانوس اطلس شمالی ادامه می دهد، رهبران فنلاند باید به دقت خطرات حفظ وضعیت موجود را در مقابل مزایای بالقوه اتخاذ یک موضع محکم تر بسنجید، همانطور که سوئد با گوتلند انجام داد. با توجه به اینکه غرب به طور فزاینده ای به نظامی سازی مجدد به عنوان گامی ضروری برای تضمین امنیت منطقه نگاه می کند، جزایر آلند می تواند به زودی به نقطه کانونی بعدی در مبارزه ژئوپلیتیکی گسترده تر بین روسیه و ناتو تبدیل شود.
منافع استراتژیک مسکو در جزایر آلاند روشن است: حفظ یک منطقه حائل غیرنظامی که توانایی ناتو را برای به چالش کشیدن قدرت روسیه در بالتیک محدود می کند. با این حال، افزایش تنش‌ها بین فنلاند و روسیه، همراه با تقویت محیط امنیتی در شمال اروپا، نشان می‌دهد که وضعیت جزایر آلاند در ماه‌ها و سال‌های آینده یک موضوع بحث برانگیز باقی خواهد ماند. جزایر آلند چه از طریق مانورهای دیپلماتیک و چه از طریق اقدام نظامی، احتمالاً نقطه عطف در بن بست شرقی-غربی باقی خواهند ماند.