در بحبوحه بحران سیاسی در فرانسه، سفر دو روزه امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه به صربستان، پیامدهای اقتصادی و ژئوپلیتیکی قابل توجهی دارد. هدف اصلی ماکرون منعقد کردن یک معامله سودآور برای فروش هواپیماهای جنگنده رافال به دولت الکساندر ووچیچ، رئیس جمهور صربستان است. این قرارداد بالقوه که 3 میلیارد یورو تخمین زده می شود، یک پیروزی دیپلماتیک بسیار مورد نیاز فرانسه را فراهم می کند و صنعت دفاعی این کشور را تقویت می کند و نفوذش را در بالکان تقویت می کند. با این حال، این معامله سوالات دشواری را در مورد روابط صربستان با روسیه و سازگاری آن با ارزش های اروپایی ایجاد می کند.
با وجود عدم تایید تعداد هواپیماهای درگیر، دولت فرانسه نسبت به مذاکرات ابراز خوش بینی کرد. این فروش موفقیت آمیز یک پیروزی بزرگ برای Dassault Aviation، شرکت فرانسوی سازنده جت های رافال، پس از قرارداد مشابه با کرواسی در سال 2021 است. دولت ماکرون آن را به عنوان یک شراکت استراتژیک معرفی می کند و بر انتخاب صربستان برای همکاری با این کشور اروپایی برای مدرن کردن قابلیت های نظامی خود تاکید می کند. این تغییر را می توان به عنوان گامی در جهت نزدیکتر کردن صربستان به میدان اروپا و فاصله گرفتن آن از روابط تاریخی خود با روسیه تفسیر کرد.
با این حال، نزدیکی صربستان به مسکو، به ویژه پس از حمله روسیه به اوکراین، روایت را پیچیده می کند. این کشور با برگزاری مانورهای نظامی مشترک با نیروهای روسیه و امتناع از اعمال تحریم های اروپا علیه مسکو، تعادل بین غرب و روسیه را حفظ کرده است. این موضع نگرانی‌هایی را در اتحادیه اروپا برانگیخته است و سؤالاتی را در مورد وفاداری واقعی ژئوپلیتیک صربستان ایجاد کرده است. پیشنهاد فروش هواپیماهای فرانسوی به صربستان، تعادل ظریفی را که کشورهای اروپایی باید در روابط با کشورهایی که روابط قوی با روسیه دارند حفظ کنند، نمایان می کند.
صربستان از سال 2013 نامزد رسمی عضویت در اتحادیه اروپا بوده است. با این حال، پیشرفت آن با مشکلات مربوط به فساد، جنایت سازمان یافته و سرکوب آزادی مطبوعات مخدوش شده است. گزارش کمیسیون اروپا در سال 2023 از پیشرفت محدود صربستان در این زمینه ها انتقاد کرد و به حوادث مداوم تهدید، ارعاب، سخنان نفرت انگیز و خشونت علیه روزنامه نگاران اشاره کرد. دولت ووچیچ، با وجود این مشکلات، یک متحد کلیدی در فرانسه پیدا کرده است که مزایای استراتژیک را در حفظ روابط نزدیک با صربستان می بیند.
سفر ماکرون همچنین بر اهمیت توافقات اوهرید که هدف آن عادی سازی روابط میان صربستان و همسایه اش کوزوو است، تاکید می کند. اگرچه این توافقات در اوایل سال 2023 حاصل شد، اما اجرای آنها همچنان در بن بست باقی مانده است. فرانسه مشارکت صربستان در این گفتگوها را گامی به سوی ثبات منطقه می داند و این پیشرفت درک شده یکی از دلایلی است که پاریس به حمایت از دولت ووچیچ ادامه می دهد. با این حال، فقدان نتایج مشخص از این توافقنامه ها نشان می دهد که تعهد صربستان به یکپارچگی اروپایی همچنان مبهم است.
مرکزیت استراتژیک صربستان در بالکان در سال های اخیر تقویت شده است که بخشی از آن به دلیل نقش میانجی آن در درگیری های منطقه ای است. اگرچه صربستان از قطعنامه سازمان ملل در محکومیت اقدامات روسیه در اوکراین حمایت کرد، اما به طور همزمان در برابر همسویی کامل با سیاست خارجی اروپا بدون اعمال تحریم ها علیه روسیه مقاومت کرد. این اقدام متعادل کننده تمایل صربستان برای حفظ خودمختاری خود و در عین حال بهره مندی از مزایای اتحادهای اروپایی و روسیه را نشان می دهد.
فرانسه، همراه با دیگر کشورهای اروپایی، از انتقاد شدید از تمایلات اقتدارگرایانه صربستان تردید داشت، زیرا می‌ترسید که جلو بردن بیش از حد بلگراد، آن را به روسیه نزدیکتر کند. صربستان از بسیاری از هیئت های روسی استقبال کرده و از سفرهای متقابل به مسکو استقبال کرده است که نشان دهنده روابط دیپلماتیک دائمی این کشور با روسیه است. اظهارات ووچیچ اغلب منعکس کننده یک موضع ظریف است که در محکومیت آشکار اقدامات روسیه وجود ندارد و روابط صربستان با شرکای غربی خود را پیچیده تر می کند.
جدا از ملاحظات نظامی و دیپلماتیک، منابع طبیعی صربستان، به ویژه ذخایر بزرگ لیتیوم آن، مورد توجه پایتخت های اروپایی است. استخراج لیتیوم، که برای باتری های خودروهای الکتریکی بسیار مهم است، یک فرصت استراتژیک برای اروپا برای افزایش استقلال انرژی و قابلیت های تکنولوژیکی خود است. علاقه صربستان به مجتمع معدنی ترپچا و منطقه شمالی غنی از مواد معدنی گرانبها در کوزوو لایه دیگری از پیچیدگی را به اهمیت ژئوپلیتیک آن اضافه می کند.
در ماه ژوئیه، سفر اولاف شولتز، صدراعظم آلمان از بلگراد، گام مهمی در مشارکت صربستان با اتحادیه اروپا با تمرکز بر توسعه استخراج لیتیوم و تولید باتری بود. این قرارداد که در بلگراد امضا شد، با تاکید بر وابستگی متقابل اقتصادی و استراتژیک بین صربستان و اتحادیه اروپا، با هدف استفاده از منابع طبیعی صربستان به نفع صنایع اروپایی است. با این حال، این مشارکت نگرانی هایی را در مورد پیامدهای اخلاقی اولویت دادن به منافع اقتصادی بر اصول دموکراتیک و پایداری زیست محیطی ایجاد می کند.
موضوع بحث برانگیز استخراج لیتیوم در صربستان اعتراضات گسترده مردمی را در پی داشته است. شهروندان صربستان مخالفت شدید خود را با معدن لیتیوم پیشنهادی ریوتینتو در دره جادار ابراز کرده اند و دلیل آن را آسیب های احتمالی زیست محیطی می دانند. در پاسخ به این اعتراضات، دولت صربستان ابتدا مجوزهای ریوتینتو را در سال 2022 لغو کرد و تنها در ژوئن 2023 تمدید شراکت را اعلام کرد و ادعا کرد که تضمین‌های جدید تضمین شده است. مخالفت عمومی تنش بین توسعه اقتصادی و حفاظت از محیط زیست در صربستان را برجسته می کند.
گروه‌های زیست‌محیطی در صربستان از مکرون درخواست کردند تا از آرمان‌های آنها حمایت کند و از شیوه‌های توسعه پایدار حمایت کند. آنها در نامه ای خطاب به رئیس جمهور فرانسه بر لزوم ارائه مشارکتی که مسئولیت زیست محیطی و اجتماعی را بر بهره برداری اولویت می دهد، تاکید کردند. علیرغم این تماس ها، دولت مکرون گفته است که تصمیمات مربوط به معدن لیتیوم صرفاً در صلاحیت صربستان است و این نشانه بی میلی فرانسه برای مداخله در امور داخلی صربستان است.
تظاهرات علیه پروژه استخراج لیتیوم در طول تابستان ادامه یافت و ده ها هزار صرب به خیابان ها ریختند. این اعتراضات نشان دهنده افزایش آگاهی و فعالیت در مورد مسائل زیست محیطی در صربستان است که اولویت های دولت را به چالش می کشد. همانطور که صربستان مسیر خود را بین توسعه اقتصادی، پایداری زیست محیطی و آشتی سیاسی طی می کند، اقدامات رهبری آن پیامدهای مهمی برای روابط آینده آن با اروپا خواهد داشت.
از این رو، سفر ماکرون به صربستان نه تنها با هدف تضمین یک قرارداد دفاعی، بلکه برای پیمایش شبکه پیچیده ای از مسائل دیپلماتیک، اقتصادی و زیست محیطی است. موفقیت فروش جت رافال باعث تقویت صنعت دفاعی فرانسه و تقویت نفوذ استراتژیک آن در بالکان خواهد شد. با این حال، این موفقیت بالقوه باید با ملاحظات اخلاقی درگیر شدن با رژیمی سنجیده شود که تمایلات اقتدارگرایانه دارد و روابط نزدیکی با روسیه دارد.
تلاش‌های دیپلماتیک ماکرون در صربستان بر چالش‌های گسترده‌تری که رهبران اروپایی با آن روبه‌رو هستند، تاکید می‌کند، زیرا آنها به دنبال ارتقای ثبات و رفاه در منطقه‌ای سرشار از تنش‌های تاریخی و منافع رقابتی هستند. تعادل بین توانمندسازی اقتصادی و ارتقای ارزش‌های دموکراتیک و حقوق بشر یک وظیفه حساس است. همانطور که فرانسه روابط خود را با صربستان عمیق تر می کند، باید پیامدهای بلندمدت اتحادهای خود و پیامی که در مورد تعهد اروپا به اصول دموکراتیک و توسعه پایدار ارسال می کند را به دقت بررسی کند.