رقابت دیرینه و ریشه‌دار بین ایران و اسرائیل به نقطه حساسی رسیده است که با تشدید تنش‌هایی که خاورمیانه را تهدید به بی‌ثباتی می‌کند، مشخص شده است. به نظر می رسد این تشدید خصومت ها ایران را به سرعت بخشیدن به برنامه هسته ای خود وادار می کند و زنگ خطر را در جامعه بین المللی به صدا در می آورد. ترس از اینکه این درگیری می تواند به سرعت به یک مسابقه تسلیحاتی هسته ای تبدیل شود پیامدهای جدی نه تنها برای منطقه بلکه برای امنیت جهانی نیز دارد.
برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که معمولاً از آن به عنوان توافق هسته ای یاد می شود، زمانی به عنوان یک توافق مهم تلقی می شد که می تواند راه را برای یک خاورمیانه با ثبات تر هموار کند. با این حال، شانس تمدید آن توافق اکنون بسیار دور به نظر می رسد. دولت ایران تمایل چندانی برای بازگشت به میز مذاکره نشان نداده است که ناشی از احساس فوریت برای پیشبرد جاه طلبی های هسته ای خود است. این اکراه با پویایی های سیاسی داخلی در ایالات متحده، جایی که توافق با مخالفت شدید، به ویژه از سوی حزب جمهوری خواه، مواجه است، ترکیب می شود.
خروج دولت ترامپ از برجام در سال 2018 یک نقطه عطف بزرگ بود. تحمیل تحریم های شدید بعدی علیه ایران تنها عزم این کشور را برای تسریع برنامه هسته ای خود تقویت کرد. دولت بایدن، در حالی که در ابتدا تمایل به احیای روابط با ایران را نشان می داد، تحت فشار داخلی متوقف شده است. چشم‌انداز سیاسی در ایالات متحده تغییر کرده است و بسیاری کاهش تحریم‌ها را یک امتیاز بالقوه برای توانایی‌های نظامی ایران می‌دانند. نگرانی گسترده ای وجود دارد که اجرای مجدد توافق هسته ای می تواند منابع مالی مورد نیاز ایران برای تقویت ارتش خود را در اختیار ایران قرار دهد و در نتیجه نفوذ خود را در منطقه افزایش دهد و توازن ژئوپلیتیکی قدرت را پیچیده کند.
تغییرات در اطلاعات ایالات متحده: هشدار فزاینده
ارزیابی‌های اخیر جامعه اطلاعاتی ایالات متحده، روند نگران‌کننده‌ای در لفاظی‌های هسته‌ای ایران را برجسته کرده است. دفتر مدیر اطلاعات ملی ایران از افزایش چشمگیر اظهارات علنی ایران در خصوص سلاح هسته ای خبر داد. این تغییر گفتمان نشان می‌دهد که این موضوع در ایران کمتر تابو می‌شود و به عادی‌سازی بالقوه سلاح‌های هسته‌ای به عنوان یک گزینه استراتژیک اشاره می‌کند. این تغییر لحن عمیقاً نگران‌کننده است، زیرا می‌تواند نشانگر تغییرات گسترده‌تری در سیاست هسته‌ای ایران با پیامدهای گسترده‌تر برای امنیت منطقه‌ای و جهانی باشد.
گزارش اطلاعاتی بر جدی بودن وضعیت تاکید می‌کند و خاطرنشان می‌کند که بحث‌های عمومی ایران درباره سلاح‌های هسته‌ای مکرر و قاطع‌تر شده است. این صدای فزاینده منعکس کننده موضع جسورانه ایران است که می تواند به عنوان هشداری برای دشمنانش به ویژه اسرائیل تعبیر شود. پیامدهای این تغییر بسیار عمیق است، زیرا می‌تواند منجر به تشدید بیشتر تنش‌ها در منطقه‌ای از قبل بی‌ثبات شود.
در طول سال گذشته، درگیری بین ایران و اسرائیل با پیشرفت قابل توجهی در توانمندی های هسته ای ایران همزمان شده است. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا هشدار داده است که ایران در آستانه تولید مواد مورد نیاز برای یک سلاح هسته‌ای است، احتمالا ظرف یک یا دو هفته. این پیشرفت سریع بر سرعت برنامه هسته ای ایران تاکید می کند که بسیاری آن را به خروج آمریکا از برجام نسبت می دهند.
طبق گزارش ها، سطح غنی سازی اورانیوم ایران به 84 درصد رسیده است که به طرز نگران کننده ای نزدیک به آستانه 90 درصدی مورد نیاز برای مواد با درجه تسلیحات است. این نزدیکی به اورانیوم با درجه تسلیحات نشان می دهد که ایران ممکن است به زودی دارای اجزای لازم برای ساخت بمب های هسته ای باشد. چنین تحولی به معنای تشدید قابل توجه تهدید هسته ای ناشی از ایران، با پیامدهای بالقوه فاجعه بار برای امنیت منطقه و جهان است.
دیدگاه ایران: گذار به بازدارندگی هسته ای؟
ایران برای سال‌ها مدعی است که برنامه هسته‌ای‌اش برای اهداف صلح‌آمیز مانند تولید انرژی و تحقیقات پزشکی است. با این حال، اظهارات اخیر مقامات ایرانی حاکی از تغییر احتمالی سیاست است. کمال حرازی، مشاور ارشد سیاست خارجی علی خامنه‌ای، رهبر ایران، اخیراً پیشنهاد کرده است که در صورت حمله اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران، ممکن است در استراتژی هسته‌ای خود تجدیدنظر کند. این تغییر در لحن بسیار مهم است زیرا منعکس کننده یک موضع تهاجمی تر است که می تواند منجر به افزایش تنش شود.
احمد بخشایش اردستانی، نماینده مجلس ایران، که اوضاع را پیچیده تر می کند، علناً پیشنهاد کرده است که ایران ممکن است قبلاً سلاح هسته ای داشته باشد. اگرچه این ادعا ثابت نشده است، اما لایه جدیدی از عدم قطعیت را به بن بست تنش آمیز بین ایران و اسرائیل اضافه می کند. اگر درست باشد، محاسبات استراتژیک در منطقه را به طور چشمگیری تغییر می دهد و به طور بالقوه منجر به یک مسابقه تسلیحاتی بی ثبات کننده می شود.
اسرائیل از مدت ها پیش به جاه طلبی های هسته ای ایران به عنوان یک تهدید وجودی نگاه می کرد. احتمال دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای، اسرائیل را مجبور کرده است که موضع تهاجمی‌تری اتخاذ کند و مقامات آشکارا درباره احتمال حمله پیشگیرانه به تأسیسات هسته‌ای ایران بحث می‌کنند. دولت اسرائیل به صراحت اعلام کرده است که تسلیحات هسته ای ایران را تحمل نخواهد کرد و فعالانه برای احتمال اقدام نظامی آماده می شود.
ترس اسرائیل بی اساس نیست. سابقه خصومت بین دو کشور، همراه با حمایت ایران از گروه های شبه نظامی ضد اسرائیلی مانند حزب الله و حماس، روابط عمیقاً خصمانه ای را ایجاد کرده است. برای اسرائیل، چشم انداز دستیابی ایران به سلاح هسته ای خط قرمزی است که نمی توان از آن عبور کرد. این منجر به افزایش قابل توجهی در آمادگی نظامی شده است: اسرائیل در حال انجام تمرینات در مقیاس بزرگ است که حملات به تاسیسات هسته ای ایران را شبیه سازی می کند.
احتمال دستیابی ایران به تسلیحات هسته ای پیامدهای گسترده ای برای خاورمیانه دارد. منطقه در حال حاضر مملو از تنش است و معرفی سلاح های هسته ای می تواند جرقه یک مسابقه تسلیحاتی خطرناک را برانگیزد. سایر کشورهای منطقه، مانند عربستان سعودی و ترکیه، ممکن است احساس کنند که مجبورند زرادخانه‌های هسته‌ای خود را در پاسخ به تهدیدی که ایران متوجه می‌شود، بسازند. این امر باعث بی ثباتی بیشتر منطقه و افزایش خطر رویارویی هسته ای می شود.
احتمال مسابقه تسلیحات هسته ای در خاورمیانه یک سناریوی کابوس برای جامعه بین المللی است. این منطقه میزبان برخی از بی ثبات ترین درگیری های جهان است و معرفی سلاح های هسته ای می تواند عواقب فاجعه باری داشته باشد. خطر اشتباه یا تشدید تصادفی آن بسیار بیشتر خواهد بود و نتایج بالقوه ویرانگر خواهد داشت.
در حالی که دستیابی به تسلیحات هسته ای ممکن است ایران را با یک بازدارندگی کوتاه مدت در برابر دشمنان خود به ارمغان بیاورد، هزینه های بلندمدت آن می تواند شدید باشد. جامعه بین‌المللی، به‌ویژه کشورهای غربی، احتمالاً تحریم‌های شدیدتری را علیه ایران اعمال خواهند کرد و اقتصاد این کشور را که در حال حاضر دچار مشکل شده بیشتر فلج خواهد کرد. از دست دادن بالقوه روابط دیپلماتیک و اقتصادی می تواند ایران را در چندین جبهه منزوی و آسیب پذیر کند.
علاوه بر تحریم های اقتصادی، تلاش ایران برای دستیابی به تسلیحات هسته ای می تواند منجر به افزایش انزوای دیپلماتیک شود. کشورهای سرتاسر جهان احتمالاً روابط خود را با ایران قطع کرده و آن را در صحنه جهانی بیشتر به حاشیه خواهند برد. این می تواند پیامدهای مهمی بر توانایی ایران برای مشارکت در تجارت بین المللی و تضمین سرمایه گذاری خارجی بسیار مورد نیاز داشته باشد.
دستیابی ایران به تسلیحات هسته ای تقریباً به طور قطع خطر درگیری نظامی در منطقه را افزایش می دهد. در حالی که تسلیحات هسته ای می تواند یک عامل بازدارنده در برابر حمله باشد، همچنین ایران را به هدف اصلی برای حملات پیشگیرانه توسط دشمنانش تبدیل می کند. اسرائیل، به ویژه، آشکارا اعلام کرده است که در استفاده از نیروی نظامی برای جلوگیری از دستیابی ایران به تسلیحات هسته ای تردیدی نخواهد داشت. خطر یک درگیری نظامی ویرانگر افزایش می یابد و امنیت و حاکمیت ایران را به خطر می اندازد.
علاوه بر این، حضور تسلیحات هسته‌ای در خاورمیانه خطر هر گونه درگیری را افزایش می‌دهد و این احتمال را افزایش می‌دهد که یک مناقشه منطقه‌ای به جنگی تمام عیار تبدیل شود. احتمال کشاندن دیگر قدرت‌های جهانی، مانند آمریکا و روسیه، به چنین درگیری، خطر یک بحران بین‌المللی گسترده‌تر را بیشتر می‌کند.
با تشدید تنش‌ها بین ایران و اسرائیل و کاهش چشم‌انداز احیای توافق هسته‌ای، ضروری است که جامعه بین‌المللی نقش فعالی در حل این وضعیت داشته باشد. تلاش های دیپلماتیک باید تشدید شود تا هر دو طرف به میز مذاکره بیایند و راه حلی مسالمت آمیز برای مناقشه بیابند.
جامعه بین المللی، به ویژه سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا، باید میانجیگری درگیری داشته باشند و از تشدید بیشتر آن جلوگیری کنند. تحریم‌ها، اگرچه برای وادار کردن ایران به تبعیت ضروری هستند، باید با انگیزه‌های دیپلماتیک برای تشویق گفتگو و همکاری ترکیب شوند. هدف باید یافتن راه حلی باشد که نگرانی های امنیتی ایران و اسرائیل را برطرف کند و در عین حال از گسترش سلاح های هسته ای در منطقه جلوگیری کند.
یکی از راه حل های بالقوه برای تشدید تنش ها در خاورمیانه، ایجاد پایگاه امنیتی منطقه ای است. چنین چارچوبی می‌تواند بستری برای گفت‌وگو و همکاری میان کشورهای منطقه فراهم کند و به اعتمادسازی و کاهش خطر درگیری کمک کند. یک چارچوب امنیتی منطقه‌ای همچنین می‌تواند به عنوان مکانیزمی برای رسیدگی به مسائل اساسی که به رقابت ایران و اسرائیل دامن می‌زند، مانند درگیری‌های جاری در سوریه و یمن و شکاف گسترده‌تر شیعه و سنی، عمل کند.
ایجاد یک سیستم امنیتی منطقه ای مستلزم همکاری همه قدرت های بزرگ خاورمیانه از جمله ایران، اسرائیل، عربستان سعودی و ترکیه است. این امر همچنین مستلزم حمایت جامعه بین المللی به ویژه ایالات متحده و اتحادیه اروپا است. اگرچه ایجاد چنین چارچوبی چالش برانگیز خواهد بود، اما می تواند راه حلی بلندمدت برای چالش های امنیتی منطقه ارائه کند و به جلوگیری از گسترش سلاح های هسته ای کمک کند.
تشدید تنش ها بین ایران و اسرائیل، همراه با توسعه سریع برنامه هسته ای ایران، وضعیت بسیار ناآرامی را در خاورمیانه ایجاد کرده است. پتانسیل مسابقه تسلیحات هسته ای در منطقه نه تنها برای کشورهای درگیر بلکه برای امنیت جهانی نیز خطرات قابل توجهی دارد. فروپاشی برجام وضعیت را پیچیده تر کرد و جامعه بین المللی را با گزینه های محدودی برای حل بحران باقی گذاشت.
ضروری است که ایران از پیگیری بیشتر جاه طلبی های هسته ای خود خودداری کند، زیرا هزینه دستیابی به تسلیحات هسته ای بسیار بیشتر از منافع احتمالی آن است. جامعه بین المللی باید نقش فعالی در میانجیگری در مناقشه و یافتن راه حل مسالمت آمیز داشته باشد. تعهد به عدم اشاعه هسته ای، همراه با تلاش های دیپلماتیک برای رسیدگی به علل اصلی رقابت ایران و اسرائیل، برای ارتقای ثبات و جلوگیری از مسابقه تسلیحات هسته ای در خاورمیانه ضروری است. خطرات زیاد است و عواقب انفعال می تواند فاجعه بار باشد. زمان دیپلماسی فرا رسیده است و جامعه بین المللی باید سریعاً برای جلوگیری از خارج شدن از کنترل اوضاع اقدام کند.