31
نخست وزیر نیکول پاشینیان روز چهارشنبه تایید کرد که ارمنستان در حال خروج از سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) است که یک ائتلاف نظامی به رهبری روسیه است. این تصمیم با توجه به تشدید تنش ها در روابط با آذربایجان و اتهام توطئه اعضای این بلوک برای تحریک جنگ علیه ارمنستان اتخاذ شد.
CSTO که در سال 1992 در زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تأسیس شد، شامل روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و تا کنون ارمنستان است. این سازمان به عنوان یک پیمان دفاعی متقابل برای تضمین امنیت و حاکمیت کشورهای عضو طراحی شده است. با این حال، رویدادهای اخیر شکاف های قابل توجهی را در هسته آن آشکار کرده است، به ویژه در رابطه با نیازهای امنیتی ارمنستان.
ارمنستان و آذربایجان سابقه طولانی درگیری دارند، عمدتاً بر سر قره باغ. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، دو کشور بر سر این منطقه تحت دو جنگ بزرگ قرار گرفتند. در درگیری سپتامبر گذشته، آذربایجان قره باغ کوهستانی را در نتیجه یک عملیات نظامی سریع بازپس گرفت. این تحول پیامدهای عمیقی بر ژئوپلیتیک منطقه و محاسبات امنیتی ارمنستان داشت.
نخست وزیر پاشینیان سازمان پیمان امنیت جمعی را متهم کرد که نمی تواند از ارمنستان در برابر تجاوز آذربایجان محافظت کند. وی در بیانیه ای به پارلمان ارمنستان گفت که ارمنستان مشارکت خود در پیمان پیمان امنیت سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) را “یخ زده” کرده است و در زمان مناسب از این اتحاد خارج خواهد شد. وی گفت: «معلوم شد که اعضای ائتلاف به تعهدات قراردادی خود عمل نمی‌کنند، اما در حال برنامه‌ریزی جنگ با آذربایجان علیه ما هستند».
حضور نیروهای حافظ صلح روسیه در قره باغ کوهستانی قرار بود یک نیروی تثبیت کننده پس از درگیری 2020 باشد. با این حال، شکست آنها در جلوگیری از حمله اخیر آذربایجان منجر به احساس خیانت گسترده در میان ارامنه قره باغ شد. شاهدان، نیروهای حافظ صلح روسی را در طول این بحران که بیش از 100000 ارمنی قومی را مجبور به ترک خانه‌های خود کردند، منفعل و ناکارآمد توصیف کردند.
پاشینیان در واکنش به آنچه که به نظر او شکست روسیه در اجرای تعهدات امنیتی خود است، به دنبال تقویت روابط با ایالات متحده و اتحادیه اروپا است. این تغییر استراتژیک نشان دهنده تغییر قابل توجهی در سیاست خارجی ارمنستان است که به طور سنتی به سمت مسکو گرایش داشته است.
تصمیم به خروج از پیمان پیمان امنیت جمعی و حل و فصل اوضاع در قره باغ کوهستانی باعث ناآرامی قابل توجهی در ارمنستان شد. تظاهراتی در ایروان آغاز شده است که یادآور تظاهرات گسترده ای است که پاشینیان را در سال 2018 به قدرت رساند. این اعتراضات به رهبری اسقف اعظم باگرات گالستانیان منجر به درگیری شدید با پلیس شد که در آن بیش از 100 نفر مجروح شدند.
با وجود این مشکلات داخلی، پاشینیان همچنان متعهد به مذاکره برای توافق صلح با آذربایجان است. وی در بیانیه اخیر خود نسبت به پیشرفت های حاصل شده در مذاکرات ابراز خوش بینی کرد و پیشنهاد کرد که توافقنامه صلح می تواند ظرف یک ماه آینده امضا شود. با این حال، این توافق در ارمنستان مورد استقبال عمومی قرار نگرفت، زیرا بسیاری این امتیازات را تسلیم خواسته های آذربایجان می دانند.
تصمیم ارمنستان برای خروج از CSTO نقطه عطف مهمی در تاریخ آن پس از شوروی است. ارمنستان با برقراری روابط با آذربایجان، روسیه و قدرت های غربی وارد دوره تحولات عمیق می شود. پیامدهای این تصمیم در سرتاسر منطقه طنین انداز خواهد شد و بر همسویی های ژئوپلیتیکی و آینده خود CSTO تأثیر می گذارد.
خروج قریب الوقوع ارمنستان از CSTO نقص های ساختاری این اتحاد را روشن می کند. CSTO که در ابتدا به عنوان سنگری در برابر تهدیدهای خارجی تصور می شد، برای حفظ انسجام اعضای خود تلاش کرد. اختلافات داخلی و منافع ملی متضاد اغلب کارآیی سازمان را تضعیف می کرد.
نقش روسیه در CSTO به طور سنتی نقش یک رهبر مسلط بوده است که از قدرت نظامی و اقتصادی خود برای تأثیرگذاری بر مسیر اتحاد استفاده می کند. با این حال، اقدامات اخیر مسکو، به ویژه تعمیق روابط با آذربایجان، اعتماد به این بلوک را تضعیف کرده است. اتهامات ارمنستان حاکی از آن است که روسیه منافع ژئوپلیتیکی خود را بر امنیت متحدانش ترجیح می دهد.
فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی خلأ در قفقاز ایجاد کرد که منجر به ترکیبی بی ثبات از تنش های بین قومی، اختلافات ارضی و تأثیرات خارجی شد. قرار بود CSTO ثبات را در منطقه ایجاد کند، اما خروج ارمنستان می تواند به بی ثباتی بیشتر منجر شود. کشورهای همسایه و بازیگران بین المللی از نزدیک نظاره گر این خواهند بود که چگونه این حرکت بر توازن قوا در منطقه تأثیر می گذارد.
هزینه انسانی درگیری در قره باغ بسیار زیاد بود. مهاجرت اخیر ارامنه قومی از این منطقه بر رنج انسانی پایدار ناشی از اختلافات ارضی تاکید می کند. این گروه های آواره با چالش های مهمی از جمله از دست دادن خانه ها، معیشت و میراث فرهنگی روبرو هستند. جامعه بین‌المللی نقشی در رفع این نیازهای بشردوستانه و حمایت از تلاش‌ها برای صلح پایدار دارد.
با بازنگری ارمنستان در اتحادهای استراتژیک خود، نقش جامعه بین المللی اهمیت فزاینده ای پیدا می کند. ایالات متحده و اتحادیه اروپا به ویژه فرصت هایی برای حمایت از انتقال ارمنستان و ارتقای ثبات در قفقاز دارند. تعامل دیپلماتیک، کمک های اقتصادی و حمایت از نهادهای دموکراتیک می تواند به ارمنستان کمک کند تا از این چشم انداز پیچیده ژئوپلیتیکی عبور کند.
تصمیم ارمنستان برای خروج از پیمان پیمان امنیت جمعی نقطه عطفی در تاریخ اخیر آن بود. پیامدهای این اقدام گسترده است و نه تنها بر امنیت و سیاست خارجی ارمنستان، بلکه بر پویایی گسترده تر سیاست منطقه ای و بین المللی نیز تأثیر می گذارد. از آنجایی که ارمنستان به دنبال ایجاد یک مسیر جدید است، ماه های آینده در تعیین مسیر آینده آن بسیار مهم خواهد بود.
برای درک کامل پیامدهای خروج ارمنستان از برجام، بررسی زمینه تاریخی مناقشه قره باغ مهم است. این منطقه که اکثراً ارمنی‌های قومی هستند، برای دهه‌ها نقطه عطف بین ارمنستان و آذربایجان بوده است. ریشه‌های این درگیری را می‌توان در آغاز قرن بیستم جستجو کرد، اما در سال‌های آخر اتحاد جماهیر شوروی به طور قابل توجهی تشدید شد.
در اوایل قرن بیستم، قره باغ کوهستانی یک منطقه مورد مناقشه بود که هم ارمنستان و هم آذربایجان ادعای آن را داشتند. اتحاد جماهیر شوروی با ایجاد منطقه خودمختار قره باغ کوهستانی به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان در سال 1923 تلاش کرد تا این اختلافات را حل کند. با این حال، تنش‌های قومی و سیاسی در زیر سطح پنهان بود و گهگاه به خشونت کشیده می‌شد.
فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 این تنش ها را به منصه ظهور رساند. ارمنستان و آذربایجان هر دو اعلام استقلال کردند و قره باغ کوهستانی با اکثریت ارمنی به دنبال جدایی از آذربایجان و پیوستن به ارمنستان بود. این منجر به جنگ تمام عیار از سال 1991 تا 1994 شد که منجر به تلفات و آوارگی قابل توجهی شد. درگیری با آتش بس با میانجیگری روسیه پایان یافت و قره باغ کوهستانی و مناطق اطراف آن تحت کنترل ارمنستان باقی ماند اما در سطح بین المللی به عنوان بخشی از آذربایجان شناخته شد.
در سال 2020، در نتیجه جنگ 44 روزه، درگیری از سر گرفته شد که منجر به دستاوردهای ارضی قابل توجهی برای آذربایجان شد. آتش بس با میانجیگری روسیه به خصومت ها پایان داد و نیروهای حافظ صلح روسی در منطقه مستقر شدند. با این حال، صلح کوتاه مدت بود و آخرین درگیری در سپتامبر 2023 باعث شد که آذربایجان کنترل قره باغ کوهستانی را دوباره به دست بگیرد. این پیروزی نظامی سریع باعث مهاجرت دسته جمعی ارمنی های قومی از منطقه شد و بر بی ثباتی و بحران انسانی جاری تاکید کرد.
مشکلات سیاسی داخلی ارمنستان
حل و فصل مناقشه قره باغ توسط نخست وزیر پاشینیان موجب توجه شدید داخلی و ناآرامی سیاسی شده است. منتقدان استدلال می کنند که دولت او امتیازات بیش از حد به آذربایجان داد و تمامیت ارضی و امنیت ارمنستان را به خطر انداخت. اعتراضات در ایروان نشان دهنده نارضایتی گسترده تر از سیاست های دولت و ترس از تضعیف استراتژیک ارمنستان است.
منطقه قفقاز که ارمنستان و آذربایجان در آن قرار دارند به دلیل قرار گرفتن در چهارراه اروپا و آسیا از اهمیت استراتژیک برخوردار است. این یک کریدور حیاتی برای منابع انرژی با خطوط لوله انتقال نفت و گاز از دریای خزر به بازارهای جهانی است. کنترل بر این منطقه چالشی کلیدی برای مقامات منطقه ای و بازیگران بین المللی بوده است.
روابط روسیه با ارمنستان و آذربایجان پیچیده است که بر اساس روابط تاریخی، منافع اقتصادی و محاسبات استراتژیک شکل گرفته است. اگرچه روسیه به طور سنتی متحد ارمنستان بوده است، اما به دنبال حفظ روابط قوی با آذربایجان نیز بوده است. با افزایش اهمیت استراتژیک آذربایجان، به ویژه در زمینه صادرات انرژی و امنیت منطقه، این اقدام متعادل کننده به طور فزاینده ای دشوار شده است.
ایالات متحده و اتحادیه اروپا برای ارتقای ثبات و دموکراسی در قفقاز ابراز علاقه کرده اند. با این حال، مشارکت آنها اغلب توسط منافع رقابتی و پیچیدگی های منطقه ای محدود می شد. چرخش ارمنستان به سمت غرب فرصتی برای تعامل عمیق‌تر است، اما خطراتی از جمله واکنش احتمالی روسیه را نیز به همراه دارد.
تصمیم ارمنستان برای خروج از CSTO سوالاتی را در مورد آینده این اتحاد ایجاد می کند. CSTO برای حفظ انسجام و رفع نیازهای امنیتی متنوع کشورهای عضو خود تلاش می کند. خروج ارمنستان می تواند کشورهای دیگر را وادار کند که تعهدات خود را مجددا ارزیابی کنند و به طور بالقوه منجر به ارزیابی مجدد نقش و اثربخشی سازمان شود.
تصمیم ارمنستان برای خروج از پیمان پیمان امنیت جمعی نقطه عطفی در تاریخ مدرن آن است. این حرکت منعکس کننده تغییرات ژئوپلیتیک گسترده تر و چشم انداز امنیتی در حال تحول در قفقاز است. اگر ارمنستان این تغییرات را پشت سر بگذارد، آینده اش هم همینطور خواهد بود