1.6 هزار
در اقدامی که بر ناامیدی فزاینده تاکید می‌کند، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سازمان ملل (IAEA) رای به محکوم کردن ایران به دلیل عدم همکاری مداوم با بازرسان هسته‌ای داد. کارشناسان خاطرنشان می کنند که این تصمیم که دارای ارزش نمادین است، بعید است به نتایج ملموس فوری منجر شود.
گرگوری برو، کارشناس ایران در گروه اوراسیا توضیح می دهد: «این ارزیابی به خودی خود تأثیر چندانی نخواهد داشت زیرا یک گام نمادین است. او خاطرنشان می کند که این اقدام وزنی برای تغییر چشم انداز ژئوپلیتیک فعلی ندارد. در تئوری، چنین محکومیتی می‌تواند موضوع را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهد، شورایی که قدرت اعمال تحریم‌ها یا اتخاذ تدابیر دیگر را دارد. با این حال، در این مورد، زبان محکومیت چنین توسلی را فراهم نمی کند، و حتی در صورت وجود، چشم انداز روسیه و چین برای استفاده از حق وتو بسیار قوی است.
این محکومیت نشانه دیگری از مسیر طولانی بدتر شدن روابط و افزایش تنش است که با خروج دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال 2015 در سال 2018 آغاز شد. برجام یک توافق مهم بود که هدف آن محدود کردن بود. پتانسیل هسته ای ایران در ازای لغو تحریم های اقتصادی. خروج ترامپ باعث شده است ایران به تدریج از تعهدات خود بر اساس توافق، غنی سازی اورانیوم فراتر از محدودیت های توافق شده و محدود کردن دسترسی بازرسان صرف نظر کند.
تلاش های دولت بایدن برای بازگرداندن این پیمان موفقیت آمیز نبوده است. چندین دور مذاکرات، که عمدتاً با میانجیگری متحدان اروپایی انجام می شد، متوقف شده و توافق را در هاله ای از ابهام قرار داده است. برو می‌گوید: «توافق هسته‌ای مرده است» و اشاره می‌کند که امضاکنندگان کلیدی اروپایی – آلمان، بریتانیا و فرانسه – به طور فزاینده‌ای از عدم پیشرفت ناامید شده‌اند.
ناامیدی اروپا
محکومیت آژانس عمدتاً توسط کشورهای اروپایی انجام شد که بازیگران اصلی برجام بودند. نارضایتی آنها از دستاوردهای هسته ای و عدم پایبندی ایران به نقطه جوش رسیده است. آنها در مورد نگرانی های خود در مورد افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده ایران و نصب سانتریفیوژهای پیشرفته که زمان تولید سلاح های هسته ای را به شدت کوتاه می کند، ابراز نگرانی کرده اند.
برو خاطرنشان می کند: «کشورهای اروپایی از انتظار برای پیشرفتی که هرگز نخواهد آمد خسته شده اند. در حالی که ایالات متحده تا حدودی از بحث هسته ای با تهران که تا انتخابات ریاست جمهوری 2024 در پشت آتش قرار می گیرد راضی بوده است، کشورهای اروپایی این صبر را با هم ندارند. آنها این محکومیت را اقدامی ضروری برای حفظ فشار بر ایران و نگه داشتن موضوع در کانون توجه بین المللی می دانند.
در پاسخ به این محکومیت، ایران به طور قابل پیش بینی با یک چالش پاسخ داد. دولت ایران بارها تاکید کرده است که برنامه هسته ای این کشور برای اهداف صلح آمیز مانند تولید برق و تحقیقات پزشکی است. با این حال، عدم شفافیت و دسترسی محدود بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، شبهات و اتهامات جامعه بین‌المللی را برانگیخت.
مقامات ایرانی این محکومیت را با انگیزه سیاسی محکوم کردند و نسبت به عواقب احتمالی آن هشدار دادند. از نظر تاریخی، ایران به این گونه اقدامات با کاهش بیشتر همکاری با سازمان های بین المللی پاسخ داده است که می تواند بن بست فعلی را بدتر کند.
روسیه و چین، هر دو امضاکننده برجام، همواره با تلاش‌ها برای منزوی کردن ایران مخالفت کرده‌اند. منافع ژئوپلیتیکی آنها در منطقه و مشارکت راهبردی با تهران رویکرد یکپارچه بین المللی به این موضوع را پیچیده می کند. هر دو کشور روابط اقتصادی و نظامی قابل توجهی با ایران دارند و احتمالاً هرگونه اقدام شورای امنیت سازمان ملل را که می تواند به تحریم های جدید یا اقدام نظامی منجر شود، مسدود کنند.
این پویایی، ارائه یک جبهه متحد در موضوع هسته ای ایران را برای کشورهای غربی دشوار کرده است. بنابراین، محکومیت نشان دهنده نوعی مصالحه است که به آژانس اجازه می دهد تا بدون ایجاد رویارویی در شورای امنیت سازمان ملل، مخالفت خود را ابراز کند.
موضع دولت بایدن محتاطانه بود. در حالی که ایالات متحده از محکومیت حمایت می کرد، ایالات متحده نسبت به اقداماتی که می تواند در را به روی مذاکرات آینده ببندد، محتاط بود. دولت می‌گوید که به روی راه‌حل‌های دیپلماتیک باز است، اگرچه بر اهمیت جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای نیز تاکید کرده است.
چنین تعادلی تا حدی تحت تأثیر ملاحظات سیاسی داخلی است. با در پیش بودن انتخابات ریاست جمهوری 2024، دولت بایدن مایل است از هرگونه بحران بزرگ سیاست خارجی اجتناب کند. بنابراین، رویکردی منتظر و منتظر ماند و امیدوار بود که ترکیبی از فشار دیپلماتیک و تحریم‌های اقتصادی ایران را به میز مذاکره بازگرداند.
به جلو نگاه کن
محکومیت ایران توسط آژانس، اگرچه تا حد زیادی نمادین است، اما نشانه روشنی از بی صبری روزافزون جامعه بین المللی در قبال فعالیت های هسته ای ایران است. این موضوع پیچیدگی‌های موضوع، از جمله نه تنها جنبه‌های فنی انطباق هسته‌ای، بلکه مانورهای ژئوپلیتیکی گسترده‌تر قدرت‌های جهانی را برجسته می‌کند.
در حالی که ایران به پیشبرد برنامه هسته ای خود ادامه می دهد، خطر تشدید تنش همچنان وجود دارد. جامعه بین‌المللی، به‌ویژه کشورهای اروپایی امضاکننده برجام، باید مسیر حساسی را طی کنند و فشار بر ایران را با نیاز به باز نگه داشتن کانال‌های دیپلماتیک متعادل کنند. در همین حال، ایالات متحده باید با پویایی سیاسی داخلی خود مبارزه کند و در عین حال روابط خود را با متحدان اروپایی و سایر بازیگران کلیدی جهانی مانند روسیه و چین مدیریت کند.
در ماه‌های آینده، احتمالاً تمرکز بر روی چگونگی انجام این پویایی‌ها خواهد بود. آیا ایران با گسترش همکاری های خود با آژانس به این محکومیت پاسخ خواهد داد یا رویکرد تقابل آمیزتری در پیش خواهد گرفت؟ آیا ایالات متحده و متحدان اروپایی آن می توانند راهبرد مشترکی بیابند که نگرانی های متقابل آنها را برطرف کند و از بی ثباتی بیشتر در خاورمیانه جلوگیری کند؟ و حمایت روسیه و چین از ایران چه تأثیری بر چشم‌انداز ژئوپلیتیک وسیع‌تر خواهد داشت؟
وضعیت ناپایدار و پر از عدم اطمینان است. با این حال، یک چیز واضح است: موضوع برنامه هسته ای ایران همچنان یک چالش حیاتی برای جامعه بین المللی خواهد بود که نیازمند دیپلماسی دقیق و آینده نگری استراتژیک است.
محكوم كردن ايران از سوي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي گواهي بر نااميدي جامعه بين‌المللي از شوخي‌هاي هسته‌اي تهران است. اگرچه این ممکن است به اقدام فوری منجر نشود، اما به عنوان یک نشانگر مهم از تنش‌ها و چالش‌های پیش رو عمل می‌کند. سرنوشت توافق هسته ای 2015، نقش قدرت های جهانی و مسیر پیش رو برای جاه طلبی های هسته ای ایران همچنان موضوع بررسی و مذاکره شدید در عرصه بین المللی خواهد بود.